خوانشِ بارتی از بازسازی مرگ ناموران تاریخ معاصر ایران

از آنجا که یکی از مؤلفه‏ های مهمِ هویتِ مردمان یک کشورْ تاریخ مشترک آنان است، لزوم توجه به تاریخ و حفظ آن به صورت شفاهی و کتبی اهمیتی دوچندان می‌یابد؛ در غیر این صورت، با گذر زمان، به‌تدریج فاصلة میان نسل‏ ها آن‌قدر افزایش می‌یابد که اشتباهات پیشین تکرار خواهد شد. از سوی دیگر، در جامع ه‏ای که ثبتِ تصویری رخدادهایِ تاریخی چندان قوّت نداشته باشد بازسازی و معادل‏سازیِ تصویریِ تاریخْ برای نسل جوانِ آن جامعه، که روز به روز از مطالعة همان منابع محدود کتبی یا شفاهی حوادث کشورشان دور شده‌اند، ضرورت ویژه‏ای می‏ یابد. در مطالعة حاضر، مجموعه عکس ‏های صحنه‏ پردازی‏ شدة آزاده اخلاقی، با نام به روایت یک شاهد عینی، دربارة مرگ هفده تن از ناموران تاریخ معاصر ایران، با روش پژوهش تحلیلی‌ـ تفسیری بررسی شده ‏است. بدین منظور، از آرای رولان بارت در تحلیل متون ادبی بر اساس رمزگان‏ های پنجگانة معرفی‌شده در کتاب اس/ زد (1970) و برای تحلیلِ متونِ تصویری از مفاهیم استودیوم و پونکتوم در کتاب اتاق روشن (1980) به منزلة چارچوب نظری استفاده شده ‏است. این نوشتار نشان خواهد داد که مجموعه عکس‏ های به روایت یک شاهد عینی در مرز میان متن خواندنی و نوشتنی قرار دارد، زیرا، از یک‏ سو، عکاس، با بازسازی عینی اسناد و مدارک به صورتی واقعی‏نما، تاریخ را روایت می‏ کند و جای معناسازی برای مخاطب باقی نمی‏ گذارد و، از سوی دیگر، مخاطب با مشاهدة برخی از عکس‏ ها به خوانشی تفسیری از تاریخ معاصر دست ‏می‏ یابد که از تصویر صحنه‏ پردازی‌شده فراتر می ‏رود. از این ‏رو، به واسطة آنچه بارت بدان نام پونکتوم نهاده بود، مجموعة به روایت یک شاهد عینی به متنی نوشتنی بدل ‏می‌شود؛ متنی که معنایش یکسره و آگاهانه وابسته به معناهایی است که مخاطب می‏ آفریند.